سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور

بیابان‌های ایران
کشور ایران بلحاظ واقع شدن بر روی کمربند خشک جهان کمتر از یک چهارم میزان بارش جهانی را دریافت می‌کند. بدین لحاظ اکوسیستم‌های خشک و فراخشک گستره وسیعی داشته بنحوی که قریب به 88 درصد مساحت کشور در این مناطق قرار گرفته است. بر اساس آخرین مطالعات صورت گرفته در کشور در سال 98 مشخص گردید 7/29 میلیون هکتار مستقیما تحت تاثیر فرسایش بادی در کشور بوده که از این سطح 9/13 میلیون هکتار به منابع زیستی و اقتصادی کشور خسارت وارد می نماید. خسارت وارده به اراضی کشاورزی، اماکن مسکونی شهر ها و روستایی، صنایع و تاسیسات زیربنایی، راه های مواصلاتی و ... بالغ بر 3000 میلیارد تومان در سال می باشد. این امر چالش هایی نظیر افزایش مخاطرات و ریسک سرمایه‌گذاری و توسعه منابع انسانی می‌گردد. موضوعاتی نظیر ایمنی جاده‌ها و خطوط مواصلاتی، حفاظت از تاسیسات صنعتی و اراضی کشاورزی و جلوگیری از مهاجرت و قطع زنجیره‌های تولید واقع در کانون های بحرانی از جمله اهداف فعالیتهای مقابله با بیابان‌زایی می باشد.
حفاظت از 7026 کیلومتر خطوط مواصلاتی و راه‌ها، 1810 کیلومتر خطوط راه آهن، 23 فرودگاه، 1240 کیلومتر طول مسیر رودخانه‌ها، 8560 کیلومتر شبکه و کانال‌های انتقال آب و آّبیاری، 600 هزار هکتار اراضی کشاورزی، 87 شهر و 4353 روستا، 51 شهرک صنعتی و 20 صیدگاه صیادی، 271 واحد نظامی و انتظامی را می‌توان به عنوان بخشی از ثمرات عملیات بیابان زدایی  و کنترل فرسایش بادی در کشور معرفی کرد.
در راستای اجرای فعالیت‌های مقابله با بیابان‌زایی بسیاری از کانون‌های فعال فرسایش بادی کنترل‌شده و با حفظ تأسیسات اقتصادی، مناطق مسکونی، خطوط ارتباطی و مواصلاتی، زمینه‌ساز تداوم و توسعه فعالیت‌های انسانی شده‌اند. هدف اصلی از فعالیت‌های بیابان‌زدایی نظیر نهال‌کاری، احداث بادشکن، بذرپاشی و غیره، در اولویت نخست، تقویت پوشش گیاهی منطقه به‌عنوان عامل اصلی ممانعت از فرسایش بادی، حفاظت خاک و جلوگیری از صدمات ناشی از حرکت ماسه‌های روان می‌باشد. ایجاد تعادل اکولوژیکی در محیط تبدیل اراضی بیابانی به عرصه‌ای باقابلیت توسعه پایدار اقتصادی اجتماعی منطقه ازجمله اهداف ثانویه محسوب می‌گردد.

برخی از اصطلاحات و تعاریف که در این حوزه استفاده می‌گردد بدین شرح است:
بیابان: بیابان به سرزمين روبه اضمحلالي اطلاق مي‌شود كه از نظر اقليمي در مناطق خشك و نيمه خشك كشور قرار داشته، عموماً فاقد پوشش گياهي طبيعي پايا بوده و يا پوشش گياهي آن در حدي است كه بهره برداري از آن نیاز به ملاحظاتی جهت کاهش میزان عوامل تشدید کننده تخریب سرزمین می باشد.
کویر: نوعی عارضه مناطق بیابانی است که معمولاً در پست‌ترین نقاط بیابان پدید می‌آید از ویژگی‌های پهنه‌های کویری، خاک‌های با بافت ریز و فراوانی املاح شور و قلیایی در آب‌وخاک است. به‌طورکلی در پهنه‌های کویری فرآیند تبخیر همیشه در بیلان آبی غالب می‌باشد. در حالت استثنایی که میزان آب‌های ورودی کمتر از مقدار تبخیر است، دریاچه‌های کم‌عمق همراه جلگه‌های رسی تشکیل می‌شود. اراضی کویری پست‌ترین نقاط اراضی بیابانی است که دارای سخت‌ترین شرایط محیطی بوده و به‌طورکلی توان تولید بیولوژیکی نداشته و یا بسیار اندک است. در قسمت‌هایی از عرصه‌های کویری امکانات برداشت از رسوبات تبخیری و قابلیت‌های معدنی وجود دارد.

بیابان‌زایی: بیابان‌زایی عبارت است از تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه‌خشک و خشک نیمه مرطوب که براثر عوامل مختلف تغییرات آب و هوایی و فعالیت‌های انسانی حادث می‌شود.

فرسایش بادی: فرسايش خاك به فرآيندي اتلاق مي شود كه طي آن خاك از بستر اصلي خود جدا شده و به كمك يك يا چند عامل انتقال دهنده به مكاني ديگر حمل شود. عامل انتقال دهنده مي تواند آب ، باد و … باشد كه تحت عنوان فرسايش آبي يا فرسايش بادي ناميده مي شود.

کانون‌های بحرانی فرسایش بادی: کانون‌های بحرانی فرسایش بادی به بخشی از مناطق تحت تأثیر فرسایش بادی اعم از محل برداشت، حمل یا رسوب می‌گویند که به منابع زیستی و اقتصادی، کشاورزی و تأسیسات زیربنایی خسارت وارد می‌گردد.

مقابله با بیابان‌زایی: مقابله با بیابان‌زایی عبارت است از مجموعه اقداماتی که در چارچوب طرح‌های جامع توسعه در مناطق خشک و نیمه‌خشک تا خشک نیمه مرطوب صورت می‌گیرد که مبتنی بر توسعه پایدار بوده و شامل سه گروه فعالیت‌های بازدارنده، اصلاحی و احیاء می‌باشد.

کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی: کشور جمهوری اسلامی ایران از سال 1375 و پس از تصویب در مجلس شورای اسلامی، رسماً به عضویت کنوانسیون مقابله با بیابان‌زایی ملل متحد درآمده است. هدف کنوانسیون، مقابله و کنترل بیابان‌زایی و کاهش اثرات خشک‌سالی و درنهایت کمک به استقرار توسعه پایدار در کشورهایی است که به‌طورجدی با خشک‌سالی و بیابان‌زایی مواجه هستند که این مهم از طریق اقدام مؤثر در سطح ملی و با حمایت بین‌المللی صورت می‌گیرد. برنامه‌ریزی در جهت توقف تخریب سرزمین به‌ویژه در مناطق دارای اکوسیستم‌های شکننده و آسیب‌پذیر ازجمله برنامه‌های اخیر کنوانسیون مذکور می‌باشد.

توقف تخریب سرزمین (LDN)Land Degradation Nutrality: توقف تخریب سرزمین به وضعیتی گفته می‌شود که سطح منابع اراضی موردنیاز برای حفاظت از عملکرد و خدمات اکوسیستم‌های طبیعی و نیز امنیت غذایی در مقیاس‌های زمانی و مکانی مشخص، ثابت باقی‌مانده یا افزایش می‌یابد. به‌عبارت‌دیگر بنا به تعریف LDN می‌باید اراضی دارای تولید بیولوژیک مناسب، سلامت و حاصلخیز تا سال 2030 افزایش یابد.

جنگل دست کاشت مناطق بیابانی: جنگل دست کاشت مناطق بیابانی جنگلی است که منشأ طبیعی نداشته و باهدف تثبیت ماسه‌های روان و توسعه پوشش گیاهی در اراضی بیابانی، از طریق نهال‌کاری، قلمه کاری، بذرکاری و بذرپاشی ایجادشده باشد. "هرگاه درصد تاج پوشش ایجادشده با گونه‌های گیاهی سازگار با شرایط خشک و بیابانی کشور بالای یک درصد و تراکم کاشت برای گونه‌های تاغ، گز و کهور بیش از 50 اصله و برای گونه‌های اسکنبیل و استبرق تراکم آن‌ها بیش از 100 اصله در هکتار باشد، مشمول تعریف جنگل دست کاشت مناطق بیابانی می‌شود."

جنگل‌های طبیعی مناطق بیابانی: جنگلی است که از درخت و درختچه خودرو، همراه با سایر رستنی‌های خشبی و علفی پوشیده شده است و منشأ طبیعی دارد و انسان در ایجاد اولیه آن نقش ندارد. در مناطق بیابانی گونه‌های شاخص این مناطق گز، تاغ، اسکنبیل و ... می‌باشد.